Początki rządów Władysława, który był zwany przez współczesnych Łokciem ze względu na niewielki wzrost, w niczym nie zapowiadały późniejszych świetnych kolei życia. Urodził się około 1260 roku jako syn Kazimierza, księcia Kujaw. W 1267 roku po śmierci ojca, pod kuratelą matki Eufrozyny objął wraz z młodszymi braćmi Kazimierzem i Siemowitem Kujawy i Dobrzyń.

ŁOKIETEK U PROGU WŁADZY

Księżna wdowa jako regentka zwróciła się z prośbą o opiekę do Bolesława Wstydliwego i Bolesława Pobożnego. Ten pierwszy od razu zabrał Władysława na swój dwór. Krakowskie wspomnienia będą decydująco oddziaływały na Władysława, nawet po wielu, wielu latach. W 1275 roku Władysław, już jako pełnoletni, wspólnie z bratem objął Brześć. Młodziutki książę już w październiku 1277 roku poznał grozę wojny, gdy Kujawy zostały spustoszone przez Litwinów. Wkrótce potem, w 1278 roku zmarł Bolesław Wstydliwy, a władzę nad Krakowem przejął Leszek Czarny, przyrodni brat Łokietka. Ten ostatni niewątpliwie uznawał jego pierwszeństwo wśród Piastów Kujawskich.

Zdaniem niektórych historyków lata 1277-1288 to czas ścisłej współpracy Łokietka z Leszkiem Czarnym. Niewątpliwie Władysław liczył się z jego zdaniem, ale trudno wskazać ślady jakichś szerszych wspólnych poczynań. Łokietek dbał o swoją niezależność. Nie wsparł Czarnego w 1284 roku w walce z Krzyżakami ani w czasie konfliktów z Konradem II czerskim i Tatarami. Znamienny jest z kolei brak Leszka na zjeździe w Sulejowie 15 sierpnia 1285 roku. Pod patronatem Przemysła II wielkopolskiego zawarto wówczas ugodę między Siemomysłem, Mściwojem gdańskim, Władysławem Łokietkiem i władcą Poznania. Młodsi bracia Czarnego, widząc osłabienie seniora rodziny, szukali nowego protektora, a mógł nim być książę Wielkopolski. Władysław już wówczas zaczął prowadzić pierwsze samodzielne działania polityczne.

KSIĄŻĘ WIELU DZIELNIC

Po śmierci Leszka Czarnego w 1288 roku Łokietek zajął zgodnie z jego testamentem Sieradz. W tym czasie na tron w Krakowie wybrano jednocześnie płockiego księcia Bolesława i Henryka IV Probusa z Wrocławia. Rozgorzały walki, w których po stronie tego pierwszego stanął nasz bohater. Wojska kujawsko- mazowieckie zajęły ziemię sandomierską, a śląskie - dzielnicę krakowską. Dnia 26 lutego 1289 roku stoczono pod Siewierzem zwycięską dla Mazowszan i Kujawian bitwę. Bolesław przekazał wówczas Łokietkowi prawa do Krakowa. Jednak w ten obliczu nadciągającej armii śląskiej musiał się wycofać do Sandomierza. Szukał jednocześnie możliwości wzmocnienia swej pozycji politycznej.  Ożenił się z Jadwigą, córką Bolesława Pobożnego i stryjeczną siostrą Przemysła II, aby zbliżyć się do księcia wielkopolskiego. W tym też czasie zawiązały się ścisłe więzi między Łokietkiem a władcą Węgier, Andrzejem III, za którego wydał swą bratanicę Fennę.  Po śmierci Probusa w 1290 roku Krakowem zawładnął najpierw Przemysł II, a potem król Czech Wacław II, któremu udało się to w 1291 roku. Jeszcze przez rok Łokietek z pomocą węgierską władał ziemią sandomierską, ale już w 1292 roku uległ przewadze Wacława. Dostał się do niewoli, złożył hołd Królowi Czech i zrzekł się praw do Małopolski, w zamian zachowując księstwo sieradzkie i Kujawy. Najazd czeski mocniej zbliżył do siebie obu poszkodowanych książąt: wielkopolskiego i kujawskiego. W styczniu 1293 roku Przemysł II oraz bracia Władysław Łokietek i Kazimierz zawarli umowę o wzajemnym dziedziczeniu władzy. W przypadku bezpotomnej śmierci Przemysła II jego księstwa - Wielkopolskę i Pomorze - miał objąć Łokietek. Nowe przymierze utrzymało swą wartość do 8 lutego 1296 roku, gdy zamordowano Przemysła II. Łokietek nie zajął jednak wówczas całego dziedzictwa zmarłego. Władysławowy bratanek, Leszek, sięgnął po Gdańsk jako syn stryjecznej siostry ostatniego księcia pomorskiego, Mszczuja II. Łokietek, rządzący twardą ręką linią kujawskich Piastów, usunął bratanka przemocą. Obsadził jednocześnie większość urzędów pomorskich rycerstwem kujawskim. Tymczasem w Wielkopolsce jako spadkobierca zmarłego wystąpił książę Głogowa Henryk. Walki z nim miały szczególnie zacięty charakter. Na mocny ugody z Henrykiem zawartej w Krzywinie w 1296 roku Łokietkowi przypadł Kalisz i Poznań. Ale Władysław szybko złamał dane słowo i w 1297 roku zaatakował Henryka, nie odnosząc przy tym większych sukcesów. Położenie Władysława pogorszył sojusz Głogowczyka z Wacławem II. Wobec groźby agresji króla Czech książę Kujaw uroczyście wyrzekł się praw do Krakowa, za co otrzymał 5 tysięcy florenów. Pomimo tego wsparcia finansowego nie udało mu się pokonać Henryka. Co więcej, nie wypełnił także zobowiązań wobec Wacława. Władca Czech raz jeszcze wymógł uznanie swej zwierzchności na Władysławie, ale ten nie myślał dotrzymać umowy. Zapalczywość Łokietka miała dla niego jak najgorsze skutki. Gdy w 1300 roku Wacław II wyruszył przeciw niemu, Wielkopolanie uznali swym władcą króla Czech. Pomorzanie odmówili Władysławowi posiłków, podobnie jak jego upokorzeni bratankowie. W rezultacie krótkotrwały książę Wielkopolski, Pomorza i Kujaw został pozbawiony wszystkich swoich ziem i musiał ratować się ucieczką. Nie oznaczało to jednak wyeliminowania rzutkiego Piasta z polityki polskiej.

WŁADCA KRAKOWA

Szczęśliwie dla Łokietka Wacław II zaangażował się w wojnę o spadek po Arpadach węgierskich. Przeciwnicy panowania Przemyślidów na Węgrzech nie omieszkali wesprzeć starań Łokietka o powrót do kraju. W 1304 roku pojawił się w Małopolsce z posiłkami węgierskimi, zdobył Wiślicę i rozpoczął odzyskiwanie utraconych ziem. Tu cieszył się poparciem lokalnych elit. Natomiast zarówno ziemia krakowska, jak Wielkopolska i Pomorze trwały przy Wacławie. Sukcesy swej wyprawy, a przede wszystkim ich trwałość zawdzięczał Łokietek nieobecności króla. Gdy ten począł zbierać w 1305 roku armię, aby uporządkować sprawy polskie, szczęściem dla Piasta nagle zmarł, a jego następca, Wacław III, wkrótce został otruty (4 sierpnia 1306 roku). Dopiero to umożliwiło Łokietkowi wkroczenie do Krakowa. Tamtejsze elity, dotąd wierne królom, uznały we Władysławie najpotężniejszego kandydata do władania ich ziemią. Książę był świadom swej zależności od możnowładców i patrycjatu miasta. Specjalnym dokumentem nadał mieszkańcom Krakowa liczne przywileje gospodarcze. Starał się również wynagrodzić tych, którym zawdzięczał przejęcie władzy. Pomyślność rządów skończyła się wraz z utratą Pomorza. Latem 1308 roku wojska brandenburskie zajęły je na mocy umowy ze zmarłym Wacławem II. Nie poddał im się Łokietkowy namiestnik, Bogusza, broniący wytrwale zamku gdańskiego. Łokietek zlekceważył problem i polecił prosić o pomoc Krzyżaków. Ci rzeczywiście wyparli Brandenburczyków z prowincji, ale zakon zażądał opłaty za pomoc udzieloną księciu. Ten odmówił jej wypłacenia, podobnie jak odsprzedania Pomorza. W związku z tym Krzyżacy w 1310 roku odkupili od margrabiów ich prawa do dzielnicy. Łokietkowi nie poddawała się także Wielkopolska zajęta przez Henryka Głogowskiego. Dopiero gdy jego synowie w 1312 roku podzielili Wielkopolskę na dwie części i zaakceptowali utratę Pomorza, wzbudzili do siebie niechęć elit wielkopolskich, silniejszą od tej, którą darzyły Łokietka. A i wówczas musiał on czekać na przejęcie dzielnicy Przemysła II do 1313 roku, gdy wsparł bunt rycerstwa przeciw dzielnicom Głogowczyka.

Pomyślny rozwój terytorialny państwa Łokietkowego nie oznaczał, że książę cieszył się wszędzie poparciem. Pierwsze ślady działań opozycji można obserwować od chwili jego powrotu do kraju. Biskup krakowski, Jan Muskata, ściśle związany z dworem Wacławów czeskich, po ich śmierci wspierał Henryka Głogowskiego. Konflikt przeciągał się mimo śmierci tego ostatniego, aż wybuchł z nową siłą w 1311-1312 roku. Przeciw księciu zwróciły się miasta małopolskie. Najbardziej znany jest przypadek Krakowa i wystąpienia w 1312 roku pod wodzą wójta Alberta, choć zdradziły go także Sandomierz i Wieliczka. Ale ów ruch sprzeciwu wobec księcia Krakowa został szybko stłumiony, za Łokietkiem opowiedziała się bowiem większość rycerstwa. Przyłączenie Wielkopolski oznaczało zakończenie formowania terytorium kraju pod władzą Władysława. Kilka kolejnych lat upłynęło mu na konsolidacji i umacnianiu swego państwa.

KRÓL POLSKI

Łokietek myślał o zdobyciu korony królewskiej najpóźniej od momentu zajęcia Wielkopolski. Wówczas na stałe w jego tytulaturze pojawia się "dziedzic Królestwa Polski". Oficjalne starania o koronę rozpoczęto w 1318 roku, wtedy bowiem ustabilizowała się sytuacja wewnętrzna kraju. Wykorzystano walki o koronę cesarską kandydatów pro- i antypapieskiego. Król Czech Jan Luksemburski, który uważał się jednocześnie za władcę Polski, zaangażował się po stronie tego ostatniego. Łokietkowi dawało to szansę na uzyskanie poparcia namiestnika św. Piotra wbrew pretensjom Luksemburczyka. Ostatecznie w czerwcu 1318 roku w Sulejowie zjazd możnych świeckich i duchownych z całego kraju uchwalił petycję do papieża Jana XXII z prośbą o zgodę na koronację księcia. Papież zajął w tej sprawie w sierpniu 1319 roku dwuznaczne stanowisko. Formalnie odmówił swego poparcia, stwierdził jednak, że nie chce szkodzić prawom i przywilejom Władysława. Niechże więc sam z nich korzysta, byleby nie szkodził innym. To ostatnie było niemożliwe, skoro prawa Jana Luksemburga stały w jawnej sprzeczności z aspiracjami Piasta. W Polsce uznano, że papież nie sprzeciwił się koronacji, nawet jeśli jej nie poparł. Dlatego 20 stycznia 1320 roku arcybiskup Janisław w katedrze krakowskiej włożył na skronie Władysława koronę królewską. Królewski tytuł Łokietka nie cieszył się zbyt szerokim uznaniem. Zwierzchności nowego władcy nie uznawali Piastowie ze Śląska i Mazowsza. Podobnie na arenie międzynarodowej królem Polski nazywano Jana Luksemburskiego, który długie lata tytułował Władysława królem krakowskim.
Władysław tuż po koronacji związał się ścisłym sojuszem z nowymi władcami Węgier, Andegawenami, wydając swą córkę Elżbietę za króla Karola Roberta. Ten ostatni rywalizował z Luksemburgami czeskimi, a tym samym stawał się sojusznikiem Łokietka. Niemal równocześnie, w 1320 roku, doszło do pierwszego procesu polsko-krzyżackiego o Pomorze. Wyznaczeni przez papieża sędziowie wydali w 1321 roku wyrok nakazujący zakonowi zwrócić tę prowincję Łokietkowi. Jednak Krzyżacy nie uznali prawomocności orzeczenia. Zawiedziony Łokietek nawiązał bliskie kontakty dyplomatyczne z wielkim księciem litewskim Giedyminem. Przypieczętował je w 1325 roku ślub Łokietkowego sytwa. Łokietek nie potrafił się temu przeciwstawić. Gorsze jeszcze zdarzenia przyniósł rok 1328. Otóż gdy Jan Luksemburski wyruszył z zakonem na wyprawę przeciw Litwie, Łokietek zaatakował ziemie krzyżackie, ściągając na siebie złą sławę człowieka wspomagającego pogan. W konsekwencji w 1329 roku król Czech zawarł w Toruniu z zakonem oficjalne przymierze przeciwko Łokietkowi. Dopiero wówczas Łokietek zdał sobie sprawę z konsekwencji swoich nie zawsze przemyślanych poczynań. Jeszcze w 1329 roku zawarł pokój z Brandenburgią. Tymczasem Krzyżacy  zajęli ziemię dobrzyńską, a Wacław płocki złożył hołd Janowi Luksemburskiemu.  Ten ostatni w drodze powrotnej do Pragi zdołał zhołdować książąt Oleśnicy, Legnicy i Żagania. W 1331 roku udając się do Prus, przejął prawa do księstwa głogowskiego. Niezależni od króla czeskiego pozostali już tylko książęta Świdnicy oraz Ziębic. Jednocześnie ataki zakonu pustoszyły Wielkopolskę i Kujawy. W 1331 roku Krzyżacy wspólnie z Janem Luksemburskim mieli opanować tę ostatnią prowincję. Gdy jednak we wrześniu stanęli pod Kaliszem, ich sojusznik nadal przebywał na Śląsku. W związku z tym rozpoczęli odwrót. Na ich tabory z łupami 27 września uderzył Łokietek pod wsią Płowce. Rozbił oddziały osłony, ale w walce z zasadniczą częścią armii zakonnej poniósł porażkę i musiał się wycofać.  Rok później Krzyżacy ostatecznie zdobyli Kujawy. Odwetowa wyprawa Łokietka zakończyła się porażką. Wówczas król musiał zdać się na polubowny sąd królów Czech i Węgier. Wyroku nie doczekał, zmarł 2 marca 1333 roku, a Jego ciało złożono na Wawelu.

Następcą Łokietka został najmłodszy jego syn, Kazimierz zwany Wielkim, o którym mówi się, że "zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną". Po Kazimierzu na tron Rzeczypospolitej zasiadł syn Króla Węgier, będący jednocześnie wnukiem Łokietka (synem Łokietkowej córki - Elżbiety), Ludwik Węgierski, a po nim jedyna Królowa Polski, Święta Królowa Jadwiga Andegaweńska.

KALENDARIUM

Jankowski Kamil