Z książki "Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem"

autor: Durczykiewicz L.     1912  Poznań

PAŁAC W KAWĘCZYNIE gm. Gniewkowo, pow. Inowrocław

We wsi Kawęczyn znajduje się neogotycki, piętrowy pałac z drugiej połowy XIX wieku, na nieregularnym planie. W północno-wschodnim narożniku posiada ośmioboczną, pięciokondygnacyjną wieżę zwieńczoną krenelarzem. Przy wieży znajduje się loggia, a w przyziemiu  taras, w części zamknięty arkadowym gankiem z balkonem. Pałac powstał w czasie, gdy polscy fundatorzy odchodzili od neogotyku kojarzonego powszechnie z kulturą niemiecką.
   Kawęczyn w 1881 roku był własnością Niemca rotmistrza Friedricha von Schencka i w rękach von Schencków pozostał do okresu międzywojennego. W 1930 roku Kawęczyn był własnością Niemca Waltera von Schencka. Majątek w 1926 roku liczył 697 hektarów i miał gorzelnię (zbudowaną w 1886 roku) i magazyn zbożowy (z 1910 roku). Obecnie w pałacu mieści się Państwowy Dom Specjalny (Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych). Pałac w Kawęczynie otoczony jest parkiem krajobrazowym o powierzchni 3,5 ha z XIX wieku, umieszczonym w rejestrze zabytków.

fot. P. Hartwich

Pałac w Kościelecu Kujawski gm.Pakość Powiat inowrocławski

Pałac z 1849 r.
W VI w. na terenie miejscowości znajdowała się wczesnosłowiańska osada, a później gród. W pierwszej połowie XIII w. wieś przeszła z własności kościelnej na prywatną i znalazła się w rękach rodu Leszczyców. W 1311 r. pojawiła się pierwsza pisemna wzmianka o wsi. W wyniku małżeństwa Dobrochny Leszczyckiej z Januszem Ogończykiem z Kutna, wojewodą inowrocławskim, powstała gałąź Ogończyków Kościeleckich. Ród w XIV i XV w. osiągnął status możnowładczy i stał się jednym z największych na Kujawach. W 1442 r. miejscowość uzyskała przywilej lokacyjny. Spadek znaczenia familii w drugiej połowie XVI w. był jedną z przyczyn upadku miasta i utraty przez nie praw miejskich.
W 1 poł. XVII w. Kościelec przeszedł w posiadanie rodu Działyńskich h. Ogończyk, panów na zamku w Działyniu w ziemi dobrzyńskiej i właścicieli szeregu posiadłości w Wielkopolsce, na Krajnie i Kujawach. Zygmunt Działyński (zm. 1685 r.) pozostawił córkę Helenę i pięciu synów, z których Paweł (zm.1695 r.) odziedziczył Kórnik i Kościelec. Ten ostatni z żony Magdaleny Leszczyńskiej h. Wieniawa, pozostawił trzech synów z których Zygmunt (zm.1721 r.), był kolejnym dziedzicem.
Józef Działyński, poślubiwszy Mariannę z Potulickich h. Grzymała, doczekał się z nią córki Magdaleny i dwóch synów: Marcina i Augustyna, dziedziczącego Kościelec, Pakość, Kórnik i inne dobra rodowe.
W 1800 r. Kościelec zakupił od Działyńskich Michał Dąbski h. Godziemba (zm. 1805 r.), rotmistrz Kawalerii Narodowej (1791-1792 r.). W 1830 r. Kościelec odziedziczył po matce Annie z Jasińskich h. Jastrzębiec syn Michała - hr. Julian Dąmbski (1802-1836 r.). Na wieść o wybuchu powstania listopadowego w Królestwie Polskim, wstąpił do pułku Jazdy Poznańskiej i odbył całą kampanię 1831 r. Po śmierci Juliana Dąmbskiego, jego żona Rozalia z hr. Ponińskich z Wrześni, poślubiła w 1839 r. hr. Adolfa Łączyńskiego h. Nałęcz (1797-1870 r.), który za udział w dwóch powstaniach narodowych, odznaczony został złotym krzyżem Virtuti Militari.
Spadkobiercą bezdzietnej Rozalii Dąmbskiej - Łączyńskiej (zm. 1885 r.) został jej bratanek hr. Adolf Poniński h. Łodzia (1855-1932 r.). W 1880 r. poślubił Zofię Adolfinę hr. Czapską z Wilna (1860-1929 r.), która wspólnie z mężem aktywnie uczestniczyła później w działalności kółek rolniczych i ziemiańskich. Starszy brat Adolfa, Alfred Antoni Poniński (1840-1915 r.) był od 1868 r. proboszczem w Kościelcu, osiągając godność dziekana inowrocławskiego i szambelana papieskiego. Trzykrotnie kandydował, mimo protestów niemieckich, na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Syn Adolfa i Zofii Ponińskich - Alfred Emeryk (1896-1968 r.), dyplomata, zmarł w Sydney.
Kościelec odziedziczył jego brat, hr. Edward Poniński (1887-1939 r.). Został zamordowany przez hitlerowców w czasie 'Krwawej nocy" 22/23. X 1939 r. w inowrocławskim więzieniu.

http://www.polskiezabytki.pl

Dwór w Brannie gm. Gniewkowo pow. inowrocławski

Dwór z poł. XVIII w.
Wieś wzmiankowana już w XIII w., kiedy to była własnością Zakonu Krzyżackiego. Istniała tu już wówczas jednostka duszpasterska prowadzona przez Krzyżaków. Po odzyskaniu Kujaw wieś stała się dobrami szlacheckimi. Na przestrzeni dziejów miała wielu właścicieli. W XIV w. wzmiankowany był tu Tomasz z Branna z rodu Pomianów - sędzia gniewkowski oraz Małgorzata Brańska z Przyłubskich (w latach 1560-1582). W 1571 r. za zgodą dziedzica, Mateusza Brańskiego, kościół we wsi został przejęty przez kalwinów. W XVII w. stał się ponownie katolicki i należał do parafii Murzynno-Branno p.w. Apostołów Piotra i Pawła. W końcu XVII w. wzmiankowani byli tu także Trzebuchowscy, Wilkostowscy i Gąsiorowscy. Na pocz. XVIII w. właścicielem Branna był Ludwik Borucki, miecznik brzesko-kujawski, ożeniony z Teresą Wierusz-Wałknowską h. Wieruszowa. Mieli córkę Ludwikę dwukrotnie zamężną: z Józefem Grabskim z Grabii h. Pomian i następnie z Aleksandrem Dzikiem-Kożuchowskim z Kożuchowa h. Doliwa. W późniejszym okresie dobra te należały także do Niemojewskich i Tymińskich, a następnie Niewieścińskich, dla których w 1. połowie XVIII w. wzniesiony został dwór. Antoni Niewieściński, stolnik i sędzia powiatu bydgoskiego, syn Jakuba i Agnieszki Jarnowskiej ożeniony był z Katarzyną Wiesiołowską, z którą miał dzieci: Józefa; Urszulę; Klarę, zamężną z Michałem Kiełczewskim herbu Pomian; Jana; Antoniego; Annę, zamężną z Jakubem Przyłubskim i Juliannę. Drugą żoną Antoniego była Teresa Główczewska, z którą miał dzieci: Antoniego Franciszka Fabiana, Macieja Aleksandra Kazimierza, Scholastykę Wiktorię, Petronellę, Mariannę zamężną z Antonim Grzywińskim, Tadeusza, Ewę Teklę, Michalinę, Karola Joachima i Huberta. Antoni Niewieściński pod koniec XVIII w. odnowił opuszczony i zrujnowany miejscowy kościół. Około 1816 r. dziedziczką w Brannie była Helena z Rożnowskich Dzimińska. W tym okresie ekonomem we wsi był Wojciech Chojnicki. W połowie XIX w. właścicielami majątku byli Krzysztof Nehring i Joanna Szarlotka Kneyerin, dziedzice Markowa. Po pożarze kościoła Nehring nakazał go rozebrać. W późniejszym czasie zamiast murowanej świątyni postawiono niewielki kościół drewniany, który stał tu do 1. poł. XX w. Branno w tym czasie stanowiło dominium, w skład którego wchodził także folwark Warzyn. Areał majątku liczył 1630 mórg. Do dominium należało 15 domów ze 186 mieszkańcami (131 katolików, 55 ewangelików, 111 analfabetów). Kościół parafialny należał do dekanatu gniewkowskiego. Kolejnym właścicielem wsi był prawdopodobnie dziedzic Markowa - Franz Kunkel. Po 1920 r. właścicielem okolicznych dóbr został dr Alfred Chłapowski, jeden z najbogatszych ziemian w Wielkopolsce, posiadacz wielu majątków ziemskich, ambasador Polski we Francji, a także minister rolnictwa w II Rzeczypospolitej. Majątek za jego rządów liczył 225 ha, a czysty dochód gruntowy wynosił 1382 talary. Po inwazji Niemiec na Polskę w 1939 r. Chłapowski został aresztowany i zmarł w więzieniu w Kościanie w 1940 r. W czasie 2. wojny światowej nazwę wsi zniemczono na Brenne. Majątek po 1945 r. został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego, a jego ziemie rozparcelowano. Budynki folwarczne, w tym stajnie, owczarnie i stodoły rozebrano, a całe obszerne podwórze gospodarcze zostało zamienione na pole uprawne. Rozebrano także parkan otaczający całe założenie. Podczas porządkowania terenu po dawnym kościele zniszczone zostały mogiły fundatorów majątku, pochowanych obok kościoła. Ich szczątki zakopano w pobliżu krzyża symbolizującego lokalizację kaplicy. Pałac został rozebrany po 1990 r. Obecnie nie pozostały po nim żadne relikty oprócz nierówności terenu i rozrzuconego gdzieniegdzie gruzu i kamieni.

http://www.polskiezabytki.pl